जनै पूर्णिमा: संस्कार, सरसङ्ग, र समर्पणको चाड

🔰 परिचय (Introduction)

नेपाल विविध संस्कृतिको भूमि हो। यहाँ हरेक चाडपर्वले केवल रमाइलो मात्र होइन, गहिरो मान्यता, परम्परा र भावनालाई बोकेको हुन्छ। तिनै चाडमध्ये एक हो — जनै पूर्णिमा, जसलाई "रक्षा बन्धन" पनि भनिन्छ। यो चाडले न केवल धार्मिक संस्कारलाई, तर सम्बन्ध, सुरक्षा र सद्भावनाको भावनालाई पनि समेट्दछ।

🕉 जनै पूर्णिमा भनेको के हो?

जनै पूर्णिमा हरेक वर्ष श्रावण शुक्ल पूर्णिमाका दिन मनाइन्छ। यो दिन विशेषतः ब्राह्मण रक्षाबन्धन, जनै फेर्ने परम्परा, ऋषि तर्पण तथा राखी बाँध्ने कार्यसँग सम्बन्धित छ।

यस चाडले शरीर र आत्मा दुवैलाई शुद्ध पार्ने, धर्म पालन गर्ने, र सम्बन्धलाई बलियो बनाउने सन्देश दिन्छ।

📿 मुख्य परम्परा र विधिहरू

1. जनै फेर्ने परम्परा

ब्राह्मण, क्षत्रिय, तथा वैश्य वर्णका मानिसहरूले यस दिन पुरानो जनै (यज्ञोपवित) फेरेर नयाँ जनै धारण गर्छन्। जनैलाई त्रैगुणात्मक धागो (ब्रह्मा, विष्णु, महेश) मानिन्छ।

2. राख्स्या बन्धन बाँध्ने (राखी बाध्ने)

पुरोहितहरूले नाडीमा रक्षा सूत्र (डोरा) बाँधिदिन्छन् र मन्त्र उच्चारण गर्छन् —

"येन बद्धो बली राजा दानवेन्द्रो महाबलः ।

तेन त्वां प्रतिबध्नामि रक्षे मा चल मा चल ॥"

यसको अर्थ: "जस डोराले राजा बलि बाँधिए, म त्यही सूत्रले तिमीलाई बाँध्छु – तिमी सुरक्षित रहोस्।"

3. ऋषि तर्पण (पितृहरूको स्मरण)

यस दिन सप्तर्षिलाई तर्पण (जल अर्पण) गरिन्छ र पितृहरूको स्मरण गरिन्छ। यो आभार र श्रद्धाको प्रतीक हो।

🫱 नेपाली समाजमा जनै पूर्णिमाको महत्व

Nepali समाजमा यो चाडले पारिवारिक एकता, धार्मिक अनुशासन, र संस्कारको निरन्तरता झल्काउँछ।

दाजु-बहिनीले एक-अर्कालाई राखी बाँधेर सुरक्षा र माया साटासाट गर्छन्।

पूजारीहरूमार्फत रक्षा सूत्र बाँधेर मनोकामना गरिन्छ।

गाई, गोरु र जनावरप्रतिको आस्था देखिन्छ (गोरु पूर्णिमा/गडेलो नुहाउने दिन पनि यही हो)।

क्वाँटी खाने चलनले स्वास्थ्य पक्ष पनि समेट्दछ।

🍲 क्वाँटी खाने विशेषता

यस दिन नौ प्रकारका गेडागुडी मिसाएर बनाइएको क्वाँटी खाने चलन छ।

यसको स्वास्थ्य फाइदा:

पाचन शक्ति बढाउँछ

रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बलियो बनाउँछ

मन शुद्ध र शरीर स्वस्थ राख्छ

🧵 समसामयिक सन्देश

आजको व्यस्त जीवनशैलीमा परम्परा बिर्सिंदै जाँदा जनै पूर्णिमाले हामीलाई हाम्रो जरा, हाम्रो संस्कृति र हाम्रो कर्तव्य सम्झाउँछ।

यी डोराहरू केवल हातमा बाँधिने होइनन् — यी सद्भाव, विश्वास र रक्षा को गहिरो प्रतिक हुन्।

🧘 निष्कर्ष (Conclusion)

जनै पूर्णिमा केवल एक चाड होइन, यो स्मृति हो धर्मको, सम्बन्धको, र संस्कारको।

हामी हरेक पुस्तामा यस पर्वको आध्यात्मिकता, वैज्ञानिकता र सामाजिकता बाँड्दै लान सक्यौं भने – त्यो नै साँच्चिकै रक्षा सूत्र हुनेछ हाम्रो संस्कृतिका लागि।

🙏 “रक्षाबन्धनको डोरा केवल धागो होइन, विश्वासको गाँठो हो।