नेपालमा युवाको रोजगार: अवसर र चुनौतीहरूको
नेपालमा युवाको रोजगार: अवसर र चुनौतीहरूको समग्र विश्लेषण
१. नेपालको समग्र आर्थिक र राजनैतिक पृष्ठभूमि
• आर्थिक विकास: नेपाल विकासोन्मुख अर्थतन्त्र हो, जहाँ कृषि, सेवा र निर्माण क्षेत्र प्रमुख छन्। पछिल्लो दशकमा पर्यटन, जलविद्युत् र सूचना प्रविधिमा केही प्रगति भएको छ। तर अर्थतन्त्रको संरचना अझै पनि कृषि र परम्परागत क्षेत्रमा धेरै निर्भर छ।
• राजनैतिक स्थिरता: लामो समयसम्म चलेको गृहयुद्ध, राजनीतिक अस्थिरता, संघीयता कार्यान्वयन जस्ता घटनाहरूले विकासमा बाधा पुर्याएका छन्। तर हालको सरकारको विकासमुखी एजेण्डा र पूर्वाधार विस्तारले केही सकारात्मक संकेत देखाइरहेका छन्।
• वातावरणीय चुनौती: जलवायु परिवर्तन, पहिरो, बाढी र प्राकृतिक प्रकोपहरूले ग्रामीण अर्थतन्त्र र रोजगारमा जोखिम निम्त्याएका छन्।
२. युवाहरूका लागि रोजगार अवसरहरू
• कृषि आधुनिकीकरण र गाउँमा रोजगारी
• कृषि क्षेत्र आधुनिकीकरण हुँदैछ, स्मार्ट कृषि, जैविक खेती र कृषिजन्य व्यवसायहरूमा अवसर।
• कृषि उद्योग, खाद्य प्रशोधन र व्यापारमा युवाहरूको लगानी बढ्दो छ।
• जलविद्युत् र पूर्वाधार विकास
• जलविद्युत् परियोजनाहरूले ठुलो मात्रामा कामदार र प्राविधिक रोजगारी सृजना गर्दैछ।
• सडक, पुल, भवन निर्माणमा युवाहरूलाई रोजगारीको राम्रो मौका छ।
• सूचना प्रविधि (IT) र स्टार्टअप वातावरण
• डिजिटल नेपाल अभियानले IT क्षेत्रलाई प्रवर्द्धन गरिरहेको छ।
• वेब विकास, मोबाइल एप, अनलाइन सेवा र स्टार्टअपहरूमा युवाहरूको सहभागिता बढ्दैछ।
• सेवा क्षेत्र र पर्यटन
• होटल, यात्रा, गाइडिङ, भाषा शिक्षणमा रोजगार।
• विशेषगरी पर्यटन पुनरुत्थानसँगै सेवा क्षेत्रका रोजगारीहरू बढ्ने सम्भावना।
• प्रवासी रोजगारी
• विदेशमा (विशेष गरी मिडल इस्ट, दक्षिण कोरिया, युरोप) रोजगारको ठूलो माग छ।
• युवाहरूको ठूलो हिस्सा विदेशी रोजगारीमा निर्भर छ, जसले विदेशी मुद्रा र परिवारको आर्थिक आधार मजबूत बनाउँछ।
३. मुख्य चुनौतीहरू
• शिक्षा–रोजगारी मेल नखाने समस्या
• नेपालको शिक्षा प्रणालीले बजार अनुरूप कौशल विकासमा कमी छ।
• स्नातक तहपछि रोजगार योग्यतालाई प्रोत्साहन गर्न प्रविधि र व्यावसायिक शिक्षा अपर्याप्त।
• राजनैतिक अस्थिरता र नीति निरन्तरता अभाव
• बारम्बार सरकार परिवर्तन, राजनीतिक द्वन्द्व र अनिश्चितताले दीर्घकालीन रोजगार नीति लागू गर्न गाह्रो।
• निजी क्षेत्रलाई समर्थन गर्ने स्थिर वातावरणको अभावले लगानी र रोजगारीमा बाधा पुर्याउँछ।
• अपर्याप्त पूर्वाधार र बजार पहुँच
• ग्रामीण क्षेत्रमा विद्युत्, सिँचाइ, सडक जस्ता पूर्वाधार अभावले कृषि र साना उद्योग विस्तारमा रोकावट।
• बजार पहुँच सीमित हुँदा उत्पादन र व्यवसायलाई बढावा दिन समस्या।
• पर्यावरणीय जोखिम
• बारम्बार हुने प्राकृतिक प्रकोपहरूले ग्रामीण युवाहरूको रोजगार स्थायित्वमा असर।
• जलवायु परिवर्तनले खेती योग्य जमिन र पानी स्रोतमा संकट निम्त्याइरहेको छ।
• महिला र आदिवासी जनजाति रोजगारमा पहुँचको कमी
• सामाजिक संरचना र भेदभावले यी समूहलाई रोजगारबाट अलग राख्ने बाधा।
• समावेशी रोजगार नीतिहरू अझै प्रभावकारी नभएका कारण असमानता कायम।
४. राजनैतिक आर्थिक वातावरण अनुसार सुझाब
• दिर्घकालीन रोजगार नीति
• राजनीतिक दलहरूबीच रोजगारी सुधारका लागि साझा नीति निर्माण र कार्यान्वयन आवश्यक।
• व्यवसाय–शिक्षा सँग मिलेर कौशल विकासमा जोड दिनुपर्ने।
• स्मार्ट कृषि र हरित प्रविधिमा लगानी
• कृषि क्षेत्रमा युवा उद्यमीलाई साना तथा मझौला कृषि उद्योगमा लगानी प्रवर्द्धन।
• वातावरणमैत्री र दिगो कृषि प्रविधिहरूमा युवा रोजगारका नयाँ मार्ग।
• प्रविधि र स्टार्टअप प्रवर्द्धन
• डिजिटल स्किल विकासका लागि तालिम र लगानीका अवसरहरू वृद्धि।
• सरकारद्वारा स्टार्टअपलाई कर छुट र सुलभ कर्जा।
• महिला र अपांग समावेशी नीति
• रोजगार पहुँचमा लैङ्गिक र जातीय समावेशीकरणलाई कानुनी र व्यवहारिक रूपमा प्रगाढ बनाउनुपर्ने।
• प्रवास रोजगार सुधार
• विदेश जाने युवाहरूको लागि कौशल विकास, श्रम अधिकार संरक्षण र श्रम बजारको जानकारी उपलब्ध गराउने।
• पर्यावरणीय जोखिम व्यवस्थापन
• रोजगार क्षेत्रमा जलवायु अनुकूलन प्रविधि र स्थानीय स्रोतहरूको सदुपयोग।
निष्कर्ष
नेपालको युवाहरूका लागि रोजगार अवसर धेरै भए पनि ती अवसरहरू सन्तुलित र समावेशी छैनन्। राजनैतिक स्थिरता, आर्थिक नीतिको निरन्तरता, शिक्षाको गुणस्तर र पूर्वाधार विकासले मात्र दीर्घकालीन रोजगारी र समृद्धि सुनिश्चित गर्न सक्छ।
युवाहरूलाई कौशलमूलक, दिगो र प्रविधि केन्द्रित रोजगारमा जोड दिनु जरूरी छ ताकि नेपालले आर्थिक रूपान्तरण र सामाजिक न्याय दुवै हासिल गर्न सकून्
0 Comments